BOT giao thông: Người dân cần một phương án khác!

Phương án tài chính có nguy cơ vỡ là phương án nào?

Hiện nay, các hợp đồng BOT giao thông đều không phải chịu sự điều chỉnh của Nghị định 63/2018 về việc công khai thông tin hợp đồng. Do vậy, ngoài Bộ GTVT và chủ đầu tư, thông tin chi tiết về hợp đồng là rất khó tiếp cận đối với bên ngoài.

Theo lý giải của chủ đầu tư và Bộ GTVT, phương án tài chính có nguy cơ vỡ vì hụt thu. Vậy thì nguyên nhân từ đâu? Dòng tiền trong dự án đầu tư gồm dòng chi và dòng thu, và ai cũng biết hụt thu khi dòng chi lớn hơn dòng thu. Nhưng vấn đề ở đây dòng chi thực tế cho dự án và dòng chi trên sổ sách có chênh lệch nhiều với nhau? Chưa kể, các dự án đều có dòng chi khác và thu khác.

Thêm vào đó, thực tế cho thấy rất nhiều dự án hạ tầng ở Việt Nam bị đội giá, dẫn đến lỗ giả lời thật. Một khi thông tin về phương án tài chính chưa được công khai, thì những nghi vấn về đội giá dự án là không thể tránh khỏi.

Ngoài ra, việc lựa chọn chủ đầu tư khi đấu thầu các dự án BOT vẫn là một nghi vấn lớn. Hầu hết các chủ đầu tư được lựa chọn đều có tỷ lệ vốn vay rất cao trên vốn chủ sở hữu, lên đến 85-90%. Năng lực tài chính hạn chế thì một phần chi phí rất lớn của dự án sẽ nằm ở chi phí tài chính (trả lãi vay), và tiềm ẩn nhiều rủi ro khi lãi suất biến động. Nếu trong đấu thầu không minh bạch, thì những nhà đầu tư có năng lực, có chi phí đầu tư dự án thấp nhất có khi lại không được chọn.

Người dân phải có trách nhiệm chia sẻ rủi ro kinh doanh của doanh nghiệp?

Rủi ro về dòng thu là điều không thể tránh khỏi trong bất kỳ dự án đầu tư kinh doanh nào. Chính vì vậy, nhà đầu tư đã phải chấp nhận điều này khi bước vào đấu thầu và triển khai dự án. Rủi ro về doanh thu có thể giảm thiểu nếu hiệu quả của việc quản lý chi phí được cải thiện. Ngoài ra, việc định giá hợp lý cũng như nâng cao chất lượng dịch vụ cũng là một cách để gia tăng số người sử dụng dịch vụ, từ đó tăng dòng thu.

Cùng chia sẻ rủi ro với nhà đầu tư không ai khác chính là các ngân hàng. Đương nhiên, với nghiệp vụ của mình thì các ngân hàng đã đánh giá tính khả thi của dự án trước khi ký hợp đồng cấp vốn, nhưng nếu vẫn phát sinh những rủi ro thì các ngân hàng cũng phải sẵn sàng chia sẻ rủi ro này. Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước, dư nợ của các dự án BOT, BT giao thông đến tháng 4-2019 vào khoảng 104.000 tỉ đồng, chỉ chiếm 1,39% tổng dư nợ cả nền kinh tế. Hơn nữa, các ngân hàng đều trích lập dự phòng rủi ro cho các dự án này. Do vậy, lấy lý do một số dự án BOT gây nợ xấu là không xác đáng.

Cần thanh lọc các dự án BOT

Đề xuất của Bộ GTVT về hai phương án nhằm bảo vệ lợi ích của chủ đầu tư chắc chắn khó có được sự đồng tình của công chúng. Thay vì đẩy gánh nặng về phía người dân (tăng phí hay dùng ngân sách bù đắp thì cuối cùng cũng là tiền của dân), các cơ quan quản lý nhà nước cần thanh lọc lại các dự án BOT kém hiệu quả, gây nhiều bức xúc bằng hai việc ưu tiên sau:

Thứ nhất, thực hiện kiểm toán và công khai phương án tài chính của các dự án BOT giao thông. Nếu năng lực của chủ đầu tư hạn chế dẫn đến thua lỗ thì có thể cho phá sản, thay thế chủ đầu tư khác theo nguyên tắc thị trường cạnh tranh. Xem xét lại phương án dòng thu, dòng chi của chủ đầu tư trên toàn vòng đời của dự án, vì không ít chủ đầu tư có chiến thuật ăn xổi, thu hồi vốn nhanh và sang tay dự án.

Thứ hai, công bố thông tin các hợp đồng BOT, nhất là ở các BOT gây nhiều bức xúc cho dư luận. Nếu có sự thông đồng giữa cơ quan quản lý và chủ đầu tư thì cần xử lý nghiêm những cá nhân có trách nhiệm liên quan. Điều này không chỉ lấy lại lòng tin của công chúng, mà còn mang tính răn đe cho các dự án khác sau này.

Chủ trương và chính sách xã hội hóa đầu tư hạ tầng là đúng nhưng rất dễ bị trục lợi khi triển khai. Do đó, sự minh bạch và công khai ở các dự án này là điều tối quan trọng. Một khi người dân có đầy đủ thông tin, các chủ đầu tư có sự cạnh tranh lành mạnh, và các cơ quan quản lý nhà nước nghiêm minh, thì hiệu quả của các dự án mới phát huy được tối đa cho tất cả các bên.